جهان ما لباس تازه می پوشد؟

وقتی نام خانه متحرک شنیده می شود در ذهن ما جابجایی خانه و محل سکونت از یک نقطه جغرافیایی به یک نقطه جغرافیایی دیگر نقش می بندد.انسان ها به دلایل مختلفی از قبیل شرایط اقلیمی، حوادث و بلایای طبیعی، جنگ و حمله دشمنان و تفریح نیاز به جایجایی محل سکونت خود داشتند. شاید بتوان از چادر به عنوان اولین خانه متحرک ساخته دست انسان نام برد.

چادر

چادرها از ساده ترین و ابتدایی ترین مکان های سکونت انسان بودند که با کمترین امکانات در سریع ترین زمان ممکن برپا میشدند. شاید بتوان از دلایل ماندگاری این سازه به ظاهر ساده در طول زمان را راحتی حمل ، سرعت برپاشدن و امکان برپایی در هر شرایط و موقعیت جغرافیایی نام برد. چادرهای اولیه از پارچه، نمد و پوست ساخته می شد. امروزه چادرها با پیشرفت تکنولوژی پیشرفت کرده اند و از پارچه های مخصوص مقاوم دربرابر آب و سرما در سبک ها و اندازه های مختلفی مانند چادرهای تخصصی کوهنوردی ، چادرهای خانوادگی در سایزها و ساختارهای مختلف و حتی چادرهای بیمارستانهای صحرایی جهت کاربردهای ورزشی، تفریحی ، نظامی، امداد و حوادث استفاده می شوند.

ولی به محض شنیدن کلمه خانه متحرک معمولا اولین موردی که به ذهن بیشتر افراد میرسد کاروان هست.

کاروان

کاروان ها در دو دسته اصلی موتوردار(ماشین های کاروان) و کاروانهای کشنده (کانکس کاروان) تقسیم می شوند ، کاروانها خانه هایی کوچک با امکانات لازم برای زندگی هستند که بر اساس اندازه های آنها تجهیزات داخلی متفاوتی دارند، کاروانهای کوچک که تمام امکانات در یک اتاق قرارگرفته تا کاروانهای بزرگ که دارای اتاق های مجزا، سرویس بهداشتی، آشپزخانه و حتی پارکینگ خودرو سواری و موتورسیکلت و دوچرخه هستند.

کاروانها جهت داشتن ابعاد مختلف و امکانات مضاعفی مثل سیستم الکتریکی پیشرفته، اینترنت ماهواره ای و ژنراتورهای مولد توسعه یافته از کاربری های متنوعی هم برخوردار می‌باشد. بدین ترتیب می‌بایست گفت، این کانکس متحرک در بسیاری از حوزه ها از جمله، نظامی، تجاری، عمرانی، پزشکی و تفریحی- رفاهی و… مورد استفاده قرار می‌گیرد.

موارد دیگری از خانه های متحرک وجود دارد که کاربرد کمتری دارند و در مقایسه با چادر و کاروان کمتر در معرض دید بوده و آشنایی کمتری نسبت به این خانه ها داریم، خانه های شناور از این دسته هستند.

خانه های شناور

خانه های شناور درحقیقت قایق و کشتی هایی هستند به صورت اتاق ، خانه و حتی هتل که می توان از آنها تقریبا در هرجایی مثل رودخانه ها ،دریاچه ها ،خلیج ها ، مناطق دریایی با آبهای آرام و… استفاده کرد. این نوع از خانه های متحرک نیز با پیشرفت تکنولوژی پیشرفت کرده و از اتاق های چوبی متحرک به خانه های مجلل و مجهز تبدیل شده اند که با انرژی پاک کار می کنند. بخش زیر سطحی این خانه های لوکس اجازه استراحت در زیر آب و دیدن مناظر زیبارا به ساکنین میدهد. بنا به شرایط جغرافیایی مورد نیاز این خانه ها که رودخانه های وسیع، دریاچه ها و آبهای آرام هست تقریبا در تمام دنیا از این خانه ها بهره برداری می شود.

انواع ساختمانهای متحرکی که تا اینجا نام بردیم همگی یک ویژگی مشترک دارند و آن هم جابجایی در طول و عرض جغرافیایی می باشد. نسل جدید ساختمانهای متحرک ساختمانهای دینامیکی هستند که تقریبا در تمام طول روز درحال حرکت هستند بدون اینکه هیچ تغییری در محل آنها از نظر طول و عرض جغرافیایی ایجاد شود.

با اضافه شدن بعد چهارم یعنی زمان به حرکت این ساختمانهای مدرن و  استفاده از شیوه های نوین طراحی و بهره گیری از علوم مکانیک، کامپیوتر و رباتیک، قابلیت استفاده بهینه از فضا به حداکثر ممکن رسیده است. ساکنان ساختمان میتوانند با بهره گیری از تکنولوژی ساخت، زمان را در سلطه خویش قرارداده و فرم مجموعه را تغییر دهند تا در هر زمان خاص که نیاز دارند شاهد منظره دلخواه خود در جهت های مختلف جغرافیایی باشند،

ساختمان چرخان سوئیت ولارد

میتوان از ساختمان چرخان سوئیت ولارد در برزیل به عنوان اولین ساختمان از نوع نسل جدید ساختمانهای متحرک که اجرا شده است نام برد. از داخل ساختمان سوئیت ولارد چشم انداز بیرون مدام در حال تغییر است. تنها با فشار یک دکمه، ساکنین هر آپارتمان می‌توانند دیدی ۳۶۰ درجه نسبت به چشم انداز اطراف داشته باشند. مورو (Moro) شرکت سازه مستقر در کورتبیا است که ساختمان سوئیت را ساخته است. معماران برونودوفرانس هدایت کننده فنی با مورو، سرجیو سیلکو پروژه را طراحی کرده‌اند که نیاز به داشتن کارشناسان حرفه‌ای در زمینه‌های گوناگون داشته‌اند. هر آپارتمان سیستم موتور مستقلی دارد که با استفاده از کنترل از راه دور کار می‌کند. یک چرخش کامل ۳۶۰ درجه در جهت عقربه‌های ساعت یا در خلاف عقربه‌های ساعت، یک ساعت طول می‌کشد و سیستم مجهز به دستگاه تایمر می‌باشد. دوفرانس می گوید: وینیل بهترین راه حل برای انعطاف‌پذیری و اجرا و خلق در نمای مناسب می‌باشد. آپارتمانها ۲۶۸ مترمربع مساحت داشتند که توسط بالکن‌های شیشه‌ای با مساحت ۳۰ مترمربع از طریق درها به همه اتاقها دسترسی دارند، احاطه شده‌اند. ناحیه مرکزی آپارتمان که محل قرارگیری آشپزخانه، حمام، اتاق خواب و لباسشوئی و محلی برای کباب پزی است حرکت نمی‌کند.

شاید بارزترین نمونه معماری خانه های چرخان تاکنون برج چرخان داوینچی دبی می باشد. برج دینامیکی داوینچی دبی دارای ۴۲۰ متر و ۸۰ طبقه می باشد. این برج بخش اول برنامه‌های بلندپروازانه یک معمار ایتالیایی به نام دکتر دیوید فیشر می باشد که طبقات جداگانه حول یک مرکز بتونی به شکل ۳۶۰ درجه می‌چرخند. این برج پویا قادر خواهد بود که اشکال مختلف و متنوعی را در طول زمان تجربه نماید، که این اشکال متنوع تحت تاثیر عوامل زیر می‌باشد:۱- جهت حرکت هر طبقه، ۲- سرعت حرکت هر طبقه(سرعت حرکت هر طبقه می‌تواند بین ۶۰ دقیقه (۱ ساعت) تا ۲۴ ساعت برای یک دور گردش کامل هرطبقه در نظر گرفته شود)، ۳- شتاب و۴- نسبت حرکت هر طبقه به طبقات دیگر.

فیشر ایده ساخت آسمان‌خراشهای با حرکت دائمی را در پی مشاهده مناظر از آپارتمانی در منهتن الهام گرفته است. وی در سایت خود مدعی شده که این ایده، آغازگر عصر جدیدی برای معماری است.

هر کدام از برجهای دینامیک‌ همچنین به گونه‌ای طراحی شده‌اند که خود کفا بوده و برق مورد نیازشان را از نیروی باد و خورشید تامین کنند. در طراحی این برج جهت تامین انرژی الکتریکی مورد نیاز برج، از توربین‌های بادی و پنل‌های خورشیدی، استفاده می‌گردد. ۷۰ توربین بادی که در فواصل مابین طبقات قرار خواهد گرفت و همچنین پنل‌های خورشیدی که بر بام(سقف) قرار خواهند گرفت، قادر خواهند بود که کلیه انرژی مورد نیاز این بنا را از طریق جریان باد و خورشید تامین نمایند. به‌کارگیری این روش در جهت تولید انرژی باعث گردیده که ساختمان هیچ نوع آلودگی برای محیط زیست ایجاد ننماید و در واقع این برج یک مجموعه دوستدار محیط زیست محسوب می‌شود.. این برج در مدت یک سال می تواند در حدود ۱۹۰ میلیون کیلو وات انرژی تولید کند.

فیشر همچنین مدعی است که این ساختمانها می‌توانند تغییرات آب‌وهوایی و دما را شناسایی کرده و انرژی را در سطح ساختمان تنظیم کنند. این ساختمانهای هوشمند می‌تواند دمای داخلی اتاقها را بطور خودکار تنظیم کرده و برای مثال در تابستان دمای سردتر و در زمستان دمای گرمتر را ارائه کنند. پروژه برج چرخنده دکتر فیشر در طراحی و معماری مبتکرانه بوده اما همچنین مراقبت از محیط زیست و فرآیند تولید صنعتی را به عنوان مسائل کلیدی در شهرهای آینده به رسمیت می‌شناسد.

طراحی این برج بر اساس هسته بتنی مرکزی و کنسول‌های طبقات است، در هسته مرکزی ارتباط‌های عمودی و تاسیساتی قرار دارد که استوانه‌ای بتنی آن‌ها را در برگرفته است. هر طبقه به‌صورت مجزا از قطعاتی مانند برش‌های کیک تشکیل شده که این قطعات کاملاً پیش ساخته هستند. نصب این قطعات بدین صورت است که با قرارگیری یک جرثقیل در بالای استوانه و دو ریل عمودی در ارتفاع برج، قطعات تک تک بر روی ریل‌ها بالا رفته و با چرخش جای قطعه بعدی را باز می‌کند. از طبقه اول تا بیستم این برج قسمت‌های اداری وجود دارد، در طبقات بیست و یکم تا سی و پنجم، یک هتل شش ستاره وجود دارد، در طبقات سی و ششم تا هفتادم بخش‌های آپارتمان‌های مسکونی قرار گرفته است و در طبقات آخر این برج یعنی از طبقه هفتادم تا هشتادم، ویلاهای بسیار لوکس به همراه پارکینگ‌های اختصاصی در هرویلا قرار گرفته است.

این سبک معماری در چگونگی ساخت نیز دارای نوآوری است و در واقع این بنا اولین ساختمانی است که بیش از ۹۰% آن به طور پیش ساخته و در کارخانه تولید می‌شود و تنها ۱۰% آن که شامل هسته مرکزی بتنی است، به روش رایج تهیه بتن مسلح در سایت، تهیه و اجرا می‌گردد. این روش ساخت باعث ۱- کاهش هزینه‌ها تا ۲۰%می گردد، ۲- تعداد کمتری نیروی ساخت احتیاج است و این به معنای کاهش خطای انسانی در پروسه ساخت می‌باشد. سازنده این برج ادعا کرده تنها با ۹۰ نفر نیروی انسانی می‌توان این برج را ساخت، ۳- به طور عمده‌ای در زمان ساخت صرفه‌جویی میگردد. پروفسور فیشر گفته است که هسته بتنی در عرض ۶ ماه تکمیل می‌گردد و سپس واحدهای پیش ساخته به آن متصل می‌شوند. ساخت هرطبقه با این سیستم پیش ساخته سه روز زمان کاری احتیاج دارد، ۴- بالا رفتن کیفیت در اجرا از دیگر مزایای پیش‌ساختگی است. با توجه به اینکه قطعات پیش ساخته توسط دستگاه‌های صنعتی در کارخانه‌ها تهیه می‌گردند ،خطای انسانی در حین ساخت کاهش می‌یابد و در نتیجه کیفیت اجرا بالاتر می‌رود

تنها نمونه موجود از خانه های متحرک درکشور ما خانه شریفی ها  اثر علیرضا تغابنی، دفتر معماری دیگر است که در تهران و محله دروس واقع گردیده است. در این ساختمان سه اتاق خواب وجود دارد که در آب و هوای سرد قابلیت “بسته” شدن را دارد. با این حال، هنگامی که خورشید بیرون می آید، هر اتاق می تواند با لمس یک دکمه ۹۰ درجه به سمت خارج بچرخد، و در حالی که این اتاق ها در حالت “باز” قرار داشته باشند امکان استفاده از نور و تهویه وجود خواهد داشت.

ساختمان داینامیکی که توسط معماران شایان کریمی و فاطیما بهادری نژاد طراحی شده نیز یک طرح کانسپت از خانه های متحرک می باشد. این پروژه ساختمان مسکونی متحرک می تواند در مقیاس های متفاوت از ساختمان های یک طبقه تا چندین طبقه به صورت پیش ساخته اجرا شود. حرکت دینامیکی این پروژه در محور x,y  است که این برای اولین بار اتفاق می افتد. دینامیکی بودن این پروژه را حرکت فضاها به وجود می آورد و تمامی فضاهای داخلی  متحرک می باشد، در واقع حرکت هریک از فضا به صورت جداگانه است و هر مکان سیستم مکانیکی خاص خود را دارد و و ابسته به مکان دیگری نیست. فشار دادن یک دکمه کافی ست تا، فضاها به صورت پازل جا به جا شوند و مکانی را به مکان دیگر منتقل کند که قابلیت کوچک و بزرگ شدن فضاها را نیز در اختیار ما قرار می دهند.

با بررسی تمام طراحی های مدرن برای این ساختمانها و برج ها به یک نقطه مشترک یعنی استفاده بهینه ، صرفه جویی در انرژی و بهره برداری از انرژیهای پاک می رسیم، بحران انرژی در سال های گذشته معماران و طراحان را بر آن داشته که با مسائل مربوط به انرژی، برخوردی متفاوت با گذشته داشته باشند و به دنبال طرح هایی برای جایگزینی انرژی های فسیلی با انرژی های تجدیدپذیر، از آن جمله انرژی خورشیدی و بادی به منظور کاهش و صرفه جویی در مصرف انرژی، کنترل عرضه و تقاضای انرژی و کاهش انتشار گازهای آلاینده داشته باشند. این تفکر باعث همکاری مهندسان رشته مختلف معماری ، عمران ، مکانیک، رباتیک و برخی رشته های دیگر به امید داشتن دنیایی سالم و پاک گردیده است.

به قلم محمد عقیلی